"विलोम शब्द": अवतरणों में अंतर
व्यवस्थापन (वार्ता | योगदान) छो (Text replace - "==टीका टिप्पणी और संदर्भ==" to "{{संदर्भ ग्रंथ}} ==टीका टिप्पणी और संदर्भ==") |
गोविन्द राम (वार्ता | योगदान) No edit summary |
||
पंक्ति 9: | पंक्ति 9: | ||
| valign="top"| | | valign="top"| | ||
===अ=== | ===अ=== | ||
'''अमृत'''- विष | '''अमृत'''- विष | ||
'''अथ'''- इति | '''अथ'''- इति | ||
पंक्ति 42: | पंक्ति 42: | ||
'''अंतिम'''- प्रारंभिक | '''अंतिम'''- प्रारंभिक | ||
'''अनजान'''- जाना-पहचाना | '''अनजान'''- जाना-पहचाना | ||
===आ=== | ===आ=== | ||
'''आदि'''- अंत | '''आदि'''- अंत | ||
'''आगामी'''- गत | '''आगामी'''- गत | ||
पंक्ति 75: | पंक्ति 75: | ||
'''आलस्य'''- फुर्ती | '''आलस्य'''- फुर्ती | ||
'''आध्यात्मिक'''- भौतिक | '''आध्यात्मिक'''- भौतिक | ||
===इ=== | ===इ=== | ||
'''इच्छा'''- अनिच्छा | '''इच्छा'''- अनिच्छा | ||
'''इष्ट'''- अनिष्ट | '''इष्ट'''- अनिष्ट | ||
'''इच्छित'''- अनिच्छित | '''इच्छित'''- अनिच्छित | ||
'''इहलोक'''- परलोक | '''इहलोक'''- परलोक | ||
===ई=== | ===ई=== | ||
===उ=== | ===उ=== | ||
'''उत्कर्ष'''- अपकर्ष | '''उत्कर्ष'''- अपकर्ष | ||
'''उत्थान'''- पतन | '''उत्थान'''- पतन | ||
पंक्ति 106: | पंक्ति 106: | ||
'''उचित'''- अनुचित | '''उचित'''- अनुचित | ||
'''उत्तरार्द्ध'''- पूर्वार्द्ध | '''उत्तरार्द्ध'''- पूर्वार्द्ध | ||
===ए=== | ===ए=== | ||
'''एकता'''- अनेकता | '''एकता'''- अनेकता | ||
'''एक'''- अनेक | '''एक'''- अनेक | ||
===ऐ=== | ===ऐ=== | ||
'''ऐसा'''- वैसा | '''ऐसा'''- वैसा | ||
===ओ=== | ===ओ=== | ||
===औ=== | ===औ=== | ||
'''औपचारिक'''- अनौपचारिक | '''औपचारिक'''- अनौपचारिक | ||
===ॠ=== | ===ॠ=== | ||
===क=== | ===क=== | ||
'''कृतज्ञ'''- कृतघ्न | '''कृतज्ञ'''- कृतघ्न | ||
'''क्रय'''- विक्रय | '''क्रय'''- विक्रय | ||
पंक्ति 145: | पंक्ति 145: | ||
'''क़रीबी'''- दूर के | '''क़रीबी'''- दूर के | ||
'''कम'''- अघिक | '''कम'''- अघिक | ||
===ख=== | ===ख=== | ||
'''खेद'''- प्रसन्नता | '''खेद'''- प्रसन्नता | ||
'''खिलना'''- मुरझाना | '''खिलना'''- मुरझाना | ||
पंक्ति 154: | पंक्ति 154: | ||
'''ख़रीद'''- बिक्री | '''ख़रीद'''- बिक्री | ||
'''ख़रीदना'''- बेचना | '''ख़रीदना'''- बेचना | ||
| valign="top"| | | valign="top"| | ||
===ग=== | ===ग=== | ||
'''गर्म'''- ठंडा | '''गर्म'''- ठंडा | ||
'''गन्दा'''- साफ़ | '''गन्दा'''- साफ़ | ||
पंक्ति 165: | पंक्ति 165: | ||
'''गुण'''- दोष, अवगुण | '''गुण'''- दोष, अवगुण | ||
'''ग़लत'''- सही | '''ग़लत'''- सही | ||
===घ=== | ===घ=== | ||
'''घृणा'''- प्रेम | '''घृणा'''- प्रेम | ||
'''घात'''- प्रतिघात | '''घात'''- प्रतिघात | ||
'''घर'''- बाहर | '''घर'''- बाहर | ||
'''घाटा'''- फ़ायदा | '''घाटा'''- फ़ायदा | ||
===च=== | ===च=== | ||
'''चर'''- अचर | '''चर'''- अचर | ||
'''चौड़ी'''- संकरी, तंग | '''चौड़ी'''- संकरी, तंग | ||
===छ=== | ===छ=== | ||
'''छोटा'''- बड़ा | '''छोटा'''- बड़ा | ||
'''छूत'''- अछूत | '''छूत'''- अछूत | ||
===ज=== | ===ज=== | ||
'''जन्म'''- मृत्यु | '''जन्म'''- मृत्यु | ||
'''जल्दी'''- देरी | '''जल्दी'''- देरी | ||
पंक्ति 193: | पंक्ति 193: | ||
'''जटिल'''- सरस | '''जटिल'''- सरस | ||
'''जिम्मेदार'''- गैर | '''जिम्मेदार'''- गैर | ||
===झ=== | ===झ=== | ||
'''झूठ'''- सच | '''झूठ'''- सच | ||
===ट=== | ===ट=== | ||
===ठ=== | ===ठ=== | ||
'''ठोस'''- तरल | '''ठोस'''- तरल | ||
===ड=== | ===ड=== | ||
'''डरपोक'''- निड़र | '''डरपोक'''- निड़र | ||
===ढ=== | ===ढ=== | ||
===ण=== | ===ण=== | ||
===त=== | ===त=== | ||
'''तुच्छ'''- महान | '''तुच्छ'''- महान | ||
'''तकलीफ'''- आराम | '''तकलीफ'''- आराम | ||
'''तपन'''- ठंडक | '''तपन'''- ठंडक | ||
===थ=== | ===थ=== | ||
===द=== | ===द=== | ||
'''दुर्लभ'''- सुलभ | '''दुर्लभ'''- सुलभ | ||
'''दाता'''- याचक | '''दाता'''- याचक | ||
पंक्ति 233: | पंक्ति 233: | ||
'''दयालु'''- निर्दयी | '''दयालु'''- निर्दयी | ||
'''देशी'''- परदेशी | '''देशी'''- परदेशी | ||
===ध=== | ===ध=== | ||
'''धीरे'''- तेज़ | '''धीरे'''- तेज़ | ||
'''धनी'''- ग़रीब, निर्धन | '''धनी'''- ग़रीब, निर्धन | ||
पंक्ति 241: | पंक्ति 241: | ||
'''धूप'''- छाँव | '''धूप'''- छाँव | ||
'''धीर'''- अधीर | '''धीर'''- अधीर | ||
===न=== | ===न=== | ||
'''न्याय'''- अन्याय | '''न्याय'''- अन्याय | ||
'''निजी'''- सार्वजनिक | '''निजी'''- सार्वजनिक | ||
पंक्ति 257: | पंक्ति 257: | ||
'''निर्माण'''- विनाश | '''निर्माण'''- विनाश | ||
'''निकट'''- दूर | '''निकट'''- दूर | ||
===प=== | ===प=== | ||
'''प्यार'''- घृणा | '''प्यार'''- घृणा | ||
'''[[प्रत्यक्ष]]'''- परोक्ष | '''[[प्रत्यक्ष]]'''- परोक्ष | ||
पंक्ति 284: | पंक्ति 284: | ||
'''प्रारंभ'''- अंत | '''प्रारंभ'''- अंत | ||
'''पसंद'''- नापसंद | '''पसंद'''- नापसंद | ||
===फ=== | ===फ=== | ||
===ब=== | ===ब=== | ||
'''बंधन'''- मुक्ति | '''बंधन'''- मुक्ति | ||
'''बुद्धिमता'''- मूर्खता | '''बुद्धिमता'''- मूर्खता | ||
पंक्ति 295: | पंक्ति 295: | ||
'''बाढ़'''- सूखा | '''बाढ़'''- सूखा | ||
'''बुराई'''- भलाई | '''बुराई'''- भलाई | ||
===भ=== | ===भ=== | ||
'''भूलना'''- याद करना | '''भूलना'''- याद करना | ||
'''भाव'''- अभाव | '''भाव'''- अभाव | ||
===म=== | ===म=== | ||
'''मूक'''- वाचाल | '''मूक'''- वाचाल | ||
'''मितव्यय'''- अपव्यय | '''मितव्यय'''- अपव्यय | ||
पंक्ति 319: | पंक्ति 319: | ||
'''मंजूर'''- नामंजूर | '''मंजूर'''- नामंजूर | ||
'''मुमकिन'''- नामुमकिन | '''मुमकिन'''- नामुमकिन | ||
| valign="top"| | | valign="top"| | ||
===य=== | ===य=== | ||
'''यश'''- अपयश | '''यश'''- अपयश | ||
'''युद्ध'''- शांति | '''युद्ध'''- शांति | ||
'''योग्य'''- अयोग्य | '''योग्य'''- अयोग्य | ||
===र=== | ===र=== | ||
'''रात'''- दिन | '''रात'''- दिन | ||
'''रुग्ण'''- स्वस्थ | '''रुग्ण'''- स्वस्थ | ||
पंक्ति 339: | पंक्ति 339: | ||
'''रुचि'''- अरुचि | '''रुचि'''- अरुचि | ||
'''रोजगार'''- बेरोजगार | '''रोजगार'''- बेरोजगार | ||
===ल=== | ===ल=== | ||
'''लाभ'''- हानि | '''लाभ'''- हानि | ||
'''लोकतंत्र'''- राजतंत्र | '''लोकतंत्र'''- राजतंत्र | ||
'''लिखित'''- मौखिक | '''लिखित'''- मौखिक | ||
===व=== | ===व=== | ||
'''व्यवस्था'''- अव्यवस्था | '''व्यवस्था'''- अव्यवस्था | ||
'''व्यावहारिक'''- अव्यावहारिक | '''व्यावहारिक'''- अव्यावहारिक | ||
पंक्ति 366: | पंक्ति 366: | ||
'''विस्तृत'''- संक्षिप्त | '''विस्तृत'''- संक्षिप्त | ||
'''विकास'''- ह्रास | '''विकास'''- ह्रास | ||
===श=== | ===श=== | ||
'''श्वेत'''- श्याम | '''श्वेत'''- श्याम | ||
'''शयन'''- जागरण | '''शयन'''- जागरण | ||
पंक्ति 377: | पंक्ति 377: | ||
'''शुक्ल'''- कृष्ण | '''शुक्ल'''- कृष्ण | ||
'''शूर'''- कायर | '''शूर'''- कायर | ||
===श्र=== | ===श्र=== | ||
'''श्रम'''- विश्राम | '''श्रम'''- विश्राम | ||
'''श्रोता'''- वक्ता | '''श्रोता'''- वक्ता | ||
===ष=== | ===ष=== | ||
===स=== | ===स=== | ||
'''स्वतंत्र'''- परतंत्र | '''स्वतंत्र'''- परतंत्र | ||
'''स्वस्थ'''- अस्वस्थ | '''स्वस्थ'''- अस्वस्थ | ||
पंक्ति 440: | पंक्ति 440: | ||
'''समाजवाद'''- पूँजीवाद | '''समाजवाद'''- पूँजीवाद | ||
'''संतुलित'''- असंतुलित | '''संतुलित'''- असंतुलित | ||
===ह=== | ===ह=== | ||
'''हर्ष'''- शोक | '''हर्ष'''- शोक | ||
'''हित'''- अहित | '''हित'''- अहित | ||
पंक्ति 448: | पंक्ति 448: | ||
'''हार'''- जीत | '''हार'''- जीत | ||
'''हानि'''- लाभ | '''हानि'''- लाभ | ||
===क्ष=== | ===क्ष=== | ||
'''क्षणिक'''- शाश्वत | '''क्षणिक'''- शाश्वत | ||
===त्र=== | ===त्र=== | ||
===ज्ञ=== | ===ज्ञ=== | ||
'''ज्ञान'''- अज्ञान | '''ज्ञान'''- अज्ञान | ||
|} | |} | ||
09:14, 20 जून 2011 का अवतरण
- विलोम शब्द (विपरीतार्थक शब्द / Antonym Word)
किसी शब्द का विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द को विलोम शब्द कहते हैं। या एक - दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द विलोम कहलाते हैं। अत: विलोम का अर्थ है - उल्टा या विरोधी अर्थ देने वाला ।
वर्णमाला क्रमानुसार विलोम शब्द
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
अअमृत- विष अथ- इति अन्धकार- प्रकाश अल्पायु- दीर्घायु अनुराग- विराग अनुज- अग्रज अधिक- न्यून अर्थ- अनर्थ अपेक्षा- नगद अतिवृष्टि- अनावृष्टि अनुपस्थिति- उपस्थिति अज्ञान- ज्ञान अनुकूल- प्रतिकूल अभिज्ञ- अनभिज्ञ अल्प- अधिक अनिवार्य- वैकल्पिक अगम- सुगम अभिमान- नम्रता अनुग्रह- विग्रह अपमान- सम्मान अरुचि- रुचि अर्वाचीन- प्राचीन अवनति- उन्नति अवनी- अंबर अच्छा- बुरा अच्छाई- बुराई अमीर- ग़रीब अंधेरा- उजाला अर्जित- अनर्जित अंत- प्रारंभ अंतिम- प्रारंभिक अनजान- जाना-पहचाना आआदि- अंत आगामी- गत आग्रह- दुराग्रह आकर्षण- विकर्षण आदान- प्रदान आलस्य- स्फूर्ति आदर्श- यथार्थ आय- व्यय आहार- निराहार आविर्भाव- तिरोभाव आमिष- निरामिष आर्द्र- शुष्क आज़ादी- गुलामी आकाश- पाताल आशा- निराशा आश्रित- निराश्रित आरंभ- अंत आदर- अनादर आलोक- अंधकार आयात- निर्यात आर्य- अनार्य आदि- अनादि आस्तिक- नास्तिक आस्था- अनास्था आवश्यक- अनावश्यक आनंद- शोक आधुनिक- प्राचीन आना- जाना आलस्य- फुर्ती आध्यात्मिक- भौतिक इइच्छा- अनिच्छा इष्ट- अनिष्ट इच्छित- अनिच्छित इहलोक- परलोक ईउउत्कर्ष- अपकर्ष उत्थान- पतन उद्यमी- आलसी उर्वर- ऊसर उधार- नगद उपस्थित- अनुपस्थित उत्कृष्ट- निकृष्ट उत्तम- अधम उपजाऊं- बंजर उदय- अस्त उपकार- अपकार उदार- अनुदार उत्तीर्ण- अनुत्तीर्ण उत्तर- दक्षिण ऊंचा- नीचा उन्नति- अवनति उचित- अनुचित उत्तरार्द्ध- पूर्वार्द्ध एएकता- अनेकता एक- अनेक ऐऐसा- वैसा ओऔऔपचारिक- अनौपचारिक ॠककृतज्ञ- कृतघ्न क्रय- विक्रय कमाना- खर्च करना क्रूर- दयालु कच्चा- पक्का कटु- मधुर क्रिया- प्रतिक्रिया कड़वा- मीठा क्रुद्ध- शान्त कर्म- निष्कर्म कठिनाई- सरलता कच्चा माल- तैयार माल कभी-कभी- अक्सर कठिन- सरल केंद्रित- विकेंद्रित क़रीबी- दूर के कम- अघिक खखेद- प्रसन्नता खिलना- मुरझाना खुशी- दुख, गम ख़रीददार- विक्रेता ख़रीद- बिक्री ख़रीदना- बेचना |
गगर्म- ठंडा गन्दा- साफ़ गहरा- उथला गुरु- लघु ग़रीब- अमीर गुण- दोष, अवगुण ग़लत- सही घघृणा- प्रेम घात- प्रतिघात घर- बाहर घाटा- फ़ायदा चचर- अचर चौड़ी- संकरी, तंग छछोटा- बड़ा छूत- अछूत जजन्म- मृत्यु जल्दी- देरी जीवन- मरण जल- थल जड़- चेतन जंगम- स्थावर जटिल- सरस जिम्मेदार- गैर झझूठ- सच टठठोस- तरल डडरपोक- निड़र ढणततुच्छ- महान तकलीफ- आराम तपन- ठंडक थददुर्लभ- सुलभ दाता- याचक दिन- रात देव- दानव दुराचारी- सदाचारी दयालु- निर्दयी देशी- परदेशी धधीरे- तेज़ धनी- ग़रीब, निर्धन धर्म- अधर्म धूप- छाँव धीर- अधीर नन्याय- अन्याय निजी- सार्वजनिक नकद- उधार नियमित- अनियमित निश्चित- अनिश्चित निरक्षर- साक्षर नूतन- पुरातन निंदा- स्तुति निर्दोष- र्दोष नीचा- ऊंचा नकली- असली निर्माण- विनाश निकट- दूर पप्यार- घृणा प्रत्यक्ष- परोक्ष पतला- मोटा पाप- पुण्य पतिव्रता- कुलटा प्रलय- सृष्टि पवित्र- अपवित्र प्रश्न- उत्तर पूर्ण- अपूर्ण प्रेम- घृणा परतंत्र- स्वतंत्र प्राचीन- नवीन / नया पक्ष- निष्पक्ष प्राकृतिक- अप्राकृतिक पहाड़- मैदान प्रसन्न- अप्रसन्न प्रभावित- अप्रभावित पोषण- कुपोषण परिचित- अपरिचित प्रवेश- निकास पदोन्नति- पदावनति प्रतिकूल- अनुकूल प्रारंभ- अंत पसंद- नापसंद फबबंधन- मुक्ति बुद्धिमता- मूर्खता बासी- ताजा बाढ़- सूखा बुराई- भलाई भभूलना- याद करना भाव- अभाव ममूक- वाचाल मितव्यय- अपव्यय मोक्ष- बंधन मौखिक- लिखित मानवता- दानवता महात्मा- दुरात्मा मान- अपमान मधुर- कटु मित्र- शत्रु मिथ्या- सत्य मंगल- अमंगल महंगा- सस्ता मेहनती- आलसी / कामचोर मृत्यु- जन्म मंजूर- नामंजूर मुमकिन- नामुमकिन |
ययश- अपयश युद्ध- शांति योग्य- अयोग्य ररात- दिन रुग्ण- स्वस्थ रक्षक- भक्षक राग- द्वेष रात्रि- दिवस राजा- रंक रुचि- अरुचि रईस- ग़रीब रुचि- अरुचि रोजगार- बेरोजगार ललाभ- हानि लोकतंत्र- राजतंत्र लिखित- मौखिक वव्यवस्था- अव्यवस्था व्यावहारिक- अव्यावहारिक विधि- निषेध विधवा- सधवा वरदान- अभिशाप विनम्रता- घमंड विजय- पराजय वसंत- पतझर विरोध- समर्थन विशुद्ध- दूषित विषम- सम विद्वान- मूर्ख विश्वास- अविश्वास विकसित- अविकसित विशिष्ट- सामान्य / साधारण विश्वनीय- अविश्वनीय विस्तृत- संक्षिप्त विकास- ह्रास शश्वेत- श्याम शयन- जागरण शीत- उष्ण शुभ- अशुभ शुष्क- आर्द्र शोर- शांन्ति शुक्ल- कृष्ण शूर- कायर श्रश्रम- विश्राम श्रोता- वक्ता षसस्वतंत्र- परतंत्र स्वस्थ- अस्वस्थ स्वीकृत- अस्वीकृत स्वदेश- विदेश स्वर्ग- नरक स्तुति- निंदा स्वाधीन- पराधीन स्वत्रंता- दासता स्वीकार- अस्वीकार स्थाई- अस्थायी सजीव- निर्जीव सुगंध- दुर्गन्ध संक्षेप- विस्तार सरस- नीरस सौभाग्य- दुर्भाग्य सगुण- निर्गुण सक्रिय- निष्क्रय सफल- असफल सज्जन- दुर्जन संतोष- असंतोष सुखान्त- दुखांत सच- झूठ सुन्दर- बदसूरत, कुरूप साक्षर- निरक्षर साधु- असाधु सुपुत्र- कुपुत्र सुर- असुर सुमति- कुमति साकार- निराकार सुजन- दुर्जन सम्मान- अपमान, अनादर सूर्योदय'- सूर्यास्त सामान्य- विशेष सरकारी- गैरसरकारी सुविधा- असुविधा सस्ता- महंगा सक्षम- अक्षम सुबह- शाम सुरक्षित- असुरक्षित संभव- असंभव संतुलन- असंतुलन सावधानी- असावधानी सघन- विरल सहायक- बाधक सहमत- असहमत सुख- दुख सहयोग- असहयोग सहमति- असहमति समापन- उद्घाटन सर्दी- गर्मी समाजवाद- पूँजीवाद संतुलित- असंतुलित हहर्ष- शोक हित- अहित हिंसा- अहिंसा हार- जीत हानि- लाभ क्षक्षणिक- शाश्वत त्रज्ञज्ञान- अज्ञान |
|
|
|
|
|
टीका टिप्पणी और संदर्भ
संबंधित लेख