|
|
(5 सदस्यों द्वारा किये गये बीच के 25 अवतरण नहीं दर्शाए गए) |
पंक्ति 1: |
पंक्ति 1: |
− | ;विलोम शब्द (विपरीतार्थक शब्द / Antonym Word)
| + | '''विलोम शब्द''' अर्थात '''विपरीतार्थक शब्द''' किसी [[शब्द (व्याकरण)|शब्द]] का विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द को कहते हैं। दूसरे शब्दो में कहा जाए तो एक-दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द विलोम कहलाते हैं। अत: विलोम का अर्थ है - '''उल्टा या विरोधी अर्थ देने वाला'''। |
− | किसी शब्द का विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द को विलोम शब्द कहते है। या एक़ - दूसरे के विपरीत या उल्टा अर्थ देने वाले शब्द विलोम कहलाते है। अत: विलोम का अर्थ है - '''उल्टा या विरोधी अर्थ देने वाला''' ।
| |
| | | |
− | ====वर्णमाला क्रमानुसार विलोम शब्द==== | + | ===उदाहरण=== |
− | {| align=center width=100% cellspacing=0 cellpadding=3> | + | <center> |
| + | {| width="50%" class="bharattable-pink" |
| + | |+विलोम शब्द |
| |- | | |- |
− | | colspan="3"| {{वर्णमाला सूची}}
| + | ! क्र.सं. !! शब्द !! विलोम |
| |- | | |- |
− | | valign="top"| | + | |1. || '''अमृत''' || विष |
− | ===अ===
| + | |- |
− | <sort order="asc" class="ul">
| + | |2. || '''आदि''' || अंत |
− | '''अमृत'''- विष | + | |- |
− | '''अथ'''- इति
| + | |3. || '''इच्छा''' || अनिच्छा |
− | '''अन्धकार'''- प्रकाश
| + | |- |
− | '''अल्पायु'''- दीर्घायु
| + | |4. || '''उत्कर्ष''' || अपकर्ष |
− | '''अनुराग'''- विराग
| + | |- |
− | '''अनुज'''- अग्रज
| + | |5. || '''एकता''' || अनेकता |
− | '''अधिक'''- न्यून
| + | |- |
− | '''अर्थ'''- अनर्थ
| + | |6. || '''औपचारिक''' || अनौपचारिक |
− | '''अपेक्षा'''- नगद
| + | |- |
− | '''अतिवृष्टि'''- अनावृष्टि
| + | |7. || '''क्रय''' || विक्रय |
− | '''अनुपस्थिति'''- उपस्थिति
| + | |- |
− | '''अज्ञान'''- ज्ञान
| + | |8. || '''क्रूर''' || दयालु |
− | '''अनुकूल'''- प्रतिकूल
| + | |- |
− | '''अभिज्ञ'''- अनभिज्ञ
| + | |9. || '''खेद''' || प्रसन्नता |
− | '''अल्प'''- अधिक
| + | |- |
− | '''अनिवार्य'''- वैकल्पिक
| + | |10. || '''गर्म''' || ठंडा |
− | '''अगम'''- सुगम
| + | |- |
− | '''अभिमान'''- नम्रता
| + | |11. || '''घृणा''' || प्रेम |
− | '''अनुग्रह'''- विग्रह
| + | |- |
− | '''अपमान'''- सम्मान
| + | |12. || '''चर''' || अचर |
− | '''अरुचि'''- रुचि
| + | |- |
− | '''अर्वाचीन'''- प्राचीन
| + | |13. || '''छोटा''' || बड़ा |
− | '''अवनति'''- उन्नति
| + | |- |
− | '''अवनी'''- अंबर
| + | |14. || '''जन्म''' || मृत्यु |
− | '''अच्छा'''- बुरा
| + | |- |
− | '''अच्छाई'''- बुराई
| + | |15. || '''न्याय''' || अन्याय |
− | '''अमीर'''- ग़रीब
| + | |- |
− | '''अंधेरा'''- उजाला
| + | |16. || '''प्यार''' || घृणा |
− | '''अर्जित'''- अनर्जित
| + | |- |
− | '''अंत'''- प्रारंभ
| + | |17. || '''मूक''' || वाचाल |
− | '''अंतिम'''- प्रारंभिक
| + | |- |
− | '''अनजान'''- जाना-पहचाना
| + | |18. || '''सहयोग''' || असहयोग |
− | </sort>
| + | |- |
− | ===आ===
| + | |19. || '''हार''' || जीत |
− | <sort order="asc" class="ul">
| + | |- |
− | '''आदि'''- अंत | + | |20. || '''हानि''' || लाभ |
− | '''आगामी'''- गत
| |
− | '''आग्रह'''- दुराग्रह
| |
− | '''आकर्षण'''- विकर्षण
| |
− | '''आदान'''- प्रदान
| |
− | '''आलस्य'''- स्फूर्ति
| |
− | '''आदर्श'''- यथार्थ
| |
− | '''आय'''- व्यय
| |
− | '''आहार'''- निराहार
| |
− | '''आविर्भाव'''- तिरोभाव
| |
− | '''आमिष'''- निरामिष
| |
− | '''आर्द्र'''- शुष्क
| |
− | '''आजादी'''- गुलामी
| |
− | '''आकाश'''- पाताल
| |
− | '''आशा'''- निराशा
| |
− | '''आश्रित'''- निराश्रित
| |
− | '''आरंभ'''- अंत
| |
− | '''आदर'''- अनादर
| |
− | '''आलोक'''- अंधकार
| |
− | '''आयात'''- निर्यात
| |
− | '''आर्य'''- अनार्य
| |
− | '''आदि'''- अनादि
| |
− | '''आस्तिक'''- नास्तिक
| |
− | '''आस्था'''- अनास्था
| |
− | '''आवश्यक'''- अनावश्यक
| |
− | '''आनंद'''- शोक
| |
− | '''आधुनिक'''- प्राचीन
| |
− | '''आना'''- जाना
| |
− | '''आकर्षण'''- विकर्षण
| |
− | '''आलस्य'''- फुर्ती
| |
− | '''आध्यात्मिक'''- भौतिक
| |
− | </sort>
| |
− | ===इ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''इच्छा'''- अनिच्छा | |
− | '''इष्ट'''- अनिष्ट
| |
− | '''इच्छित'''- अनिच्छित
| |
− | '''इहलोक'''- परलोक
| |
− | </sort>
| |
− | ===ई===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | </sort>
| |
− | ===उ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''उत्कर्ष'''- अपकर्ष | |
− | '''उत्थान'''- पतन
| |
− | '''उद्यमी'''- आलसी
| |
− | '''उर्वर'''- ऊसर
| |
− | '''उधार'''- नगद
| |
− | '''उपस्थित'''- अनुपस्थित
| |
− | '''उत्कृष्ट'''- निकृष्ट
| |
− | '''उत्तम'''- अधम
| |
− | '''उपजाऊं'''- बंजर
| |
− | '''उदय'''- अस्त
| |
− | '''उपकार'''- अपकार
| |
− | '''उदार'''- अनुदार
| |
− | '''उत्तीर्ण'''- अनुत्तीर्ण
| |
− | '''उत्तर'''- दक्षिण
| |
− | '''ऊंचा'''- नीचा
| |
− | '''उन्नति'''- अवनति
| |
− | '''उदय'''- अस्त
| |
− | '''उचित'''- अनुचित
| |
− | '''उत्तरार्द्ध'''- पूर्वार्द्ध
| |
− | </sort>
| |
− | ===ए===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''एकता'''- अनेकता | |
− | '''एक'''- अनेक
| |
− | </sort>
| |
− | ===ऐ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''ऐसा'''- वैसा
| |
− | </sort>
| |
− | ===ओ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | </sort>
| |
− | ===औ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''औपचारिक'''- अनौपचारिक | |
− | </sort>
| |
− | ===ॠ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | </sort>
| |
− | ===क===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''कृतज्ञ'''- कृतघ्न
| |
− | '''क्रय'''- विक्रय | |
− | '''कमाना'''- खर्च करना
| |
− | '''क्रूर'''- दयालु | |
− | '''कच्चा'''- पक्का
| |
− | '''कटु'''- मधुर
| |
− | '''क्रिया'''- प्रतिक्रिया
| |
− | '''कड़वा'''- मीठा
| |
− | '''क्रुद्ध'''- शान्त
| |
− | '''कर्म'''- निष्कर्म
| |
− | '''कठिनाई'''- सरलता
| |
− | '''कच्चा माल'''- तैयार माल
| |
− | '''कभी-कभी'''- अक्सर
| |
− | '''कठिन'''- सरल
| |
− | '''केंद्रित'''- विकेंद्रित
| |
− | '''करीबी'''- दूर के
| |
− | '''कम'''- अघिक
| |
− | </sort>
| |
− | ===ख===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''खेद'''- प्रसन्नता | |
− | '''खिलना'''- मुरझाना
| |
− | '''खुशी'''- दुख, गम
| |
− | '''ख़रीददार'''- विक्रेता
| |
− | '''ख़रीद'''- बिक्री
| |
− | '''ख़रीदना'''- बेचना
| |
− | </sort>
| |
− | | valign="top"| | |
− | ===ग===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''गर्म'''- ठंडा | |
− | '''गन्दा'''- साफ़
| |
− | '''गहरा'''- उथला
| |
− | '''गुरु'''- लघु
| |
− | '''ग़रीब'''- अमीर
| |
− | '''गुण'''- दोष, अवगुण
| |
− | '''गलत'''- सही
| |
− | </sort>
| |
− | ===घ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''घृणा'''- प्रेम | |
− | '''घात'''- प्रतिघात
| |
− | '''घर'''- बाहर
| |
− | '''घाटा'''- फायदा
| |
− | </sort>
| |
− | ===च===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''चर'''- अचर | |
− | '''चौड़ी'''- संकरी, तंग
| |
− | </sort>
| |
− | ===छ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''छोटा'''- बड़ा | |
− | '''छूत'''- अछूत
| |
− | </sort>
| |
− | ===ज===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''जन्म'''- मृत्यु | |
− | '''जल्दी'''- देरी
| |
− | '''जीवन'''- मरण
| |
− | '''जल'''- थल
| |
− | '''जड़'''- चेतन
| |
− | '''जंगम'''- स्थावर
| |
− | '''जटिल'''- सरस
| |
− | '''जिम्मेदार'''- गैर
| |
− | </sort>
| |
− | ===झ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''झूठ'''- सच
| |
− | </sort>
| |
− | ===ट===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | </sort>
| |
− | ===ठ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''ठोस'''- तरल
| |
− | </sort>
| |
− | ===ड===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''डरपोक'''- निड़र
| |
− | </sort>
| |
− | ===ढ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | </sort>
| |
− | ===ण===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | </sort>
| |
− | ===त===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''तुच्छ'''- महान
| |
− | '''तकलीफ'''- आराम
| |
− | '''तपन'''- ठंडक
| |
− | </sort>
| |
− | ===थ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | </sort>
| |
− | ===द===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''दुर्लभ'''- सुलभ
| |
− | '''दाता'''- याचक
| |
− | '''दिन'''- रात
| |
− | '''देव'''- दानव
| |
− | '''दुराचारी'''- सदाचारी
| |
− | '''दयालु'''- निर्दयी
| |
− | '''देशी'''- परदेशी
| |
− | </sort>
| |
− | ===ध===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''धीरे'''- तेज
| |
− | '''धनी'''- ग़रीब, निर्धन
| |
− | '''धर्म'''- अधर्म
| |
− | '''धूप'''- छाँव
| |
− | '''धीर'''- अधीर
| |
− | </sort>
| |
− | ===न===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''न्याय'''- अन्याय | |
− | '''निजी'''- सार्वजनिक
| |
− | '''नकद'''- उधार
| |
− | '''नियमित'''- अनियमित
| |
− | '''निश्चित'''- अनिश्चित
| |
− | '''निरक्षर'''- साक्षर
| |
− | '''नूतन'''- पुरातन
| |
− | '''निंदा'''- स्तुति
| |
− | '''निर्दोष'''- र्दोष
| |
− | '''नीचा'''- ऊंचा
| |
− | '''नकली'''- असली
| |
− | '''निर्माण'''- विनाश
| |
− | '''निकट'''- दूर
| |
− | </sort>
| |
− | ===प===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''प्यार'''- घृणा | |
− | '''प्रत्यक्ष'''- परोक्ष
| |
− | '''पतला'''- मोटा
| |
− | '''पाप'''- पुण्य
| |
− | '''पतिव्रता'''- कुलटा
| |
− | '''प्रलय'''- सृष्टि
| |
− | '''पवित्र'''- अपवित्र
| |
− | '''प्रश्न'''- उत्तर
| |
− | '''पूर्ण'''- अपूर्ण
| |
− | '''प्रेम'''- घृणा
| |
− | '''परतंत्र'''- स्वतंत्र
| |
− | '''प्राचीन'''- नवीन / नया
| |
− | '''पक्ष'''- निष्पक्ष
| |
− | '''प्राकृतिक'''- अप्राकृतिक
| |
− | '''पहाड़'''- मैदान
| |
− | '''प्रसन्न'''- अप्रसन्न
| |
− | '''प्रभावित'''- अप्रभावित
| |
− | '''पोषण'''- कुपोषण
| |
− | '''परिचित'''- अपरिचित
| |
− | '''प्रवेश'''- निकास
| |
− | '''पदोन्नति'''- पदावनति
| |
− | '''प्रतिकूल'''- अनुकूल
| |
− | '''प्रारंभ'''- अंत
| |
− | '''पसंद'''- नापसंद
| |
− | </sort>
| |
− | ===फ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | </sort>
| |
− | ===ब===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''बंधन'''- मुक्ति
| |
− | '''बुद्धिमता'''- मूर्खता
| |
− | '''बासी'''- ताजा
| |
− | '''बाढ़'''- सूखा
| |
− | '''बुराई'''- भलाई
| |
− | </sort>
| |
− | ===भ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''भूलना'''- याद करना
| |
− | '''भाव'''- अभाव
| |
− | </sort>
| |
− | ===म===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''मूक'''- वाचाल | |
− | '''मितव्यय'''- अपव्यय
| |
− | '''मोक्ष'''- बंधन
| |
− | '''मौखिक'''- लिखित
| |
− | '''मानवता'''- दानवता
| |
− | '''महात्मा'''- दुरात्मा
| |
− | '''मान'''- अपमान
| |
− | '''मधुर'''- कटु
| |
− | '''मित्र'''- शत्रु
| |
− | '''मिथ्या'''- सत्य
| |
− | '''मंगल'''- अमंगल
| |
− | '''महंगा'''- सस्ता
| |
− | '''मेहनती'''- आलसी / कामचोर
| |
− | '''मृत्यु'''- जन्म
| |
− | '''मंजूर'''- नामंजूर
| |
− | '''मुमकिन'''- नामुमकिन
| |
− | </sort>
| |
− | | valign="top"| | |
− | ===य===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''यश'''- अपयश
| |
− | '''युद्ध'''- शांति
| |
− | '''योग्य'''- अयोग्य
| |
− | </sort>
| |
− | ===र===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''रात'''- दिन
| |
− | '''रुग्ण'''- स्वस्थ
| |
− | '''रक्षक'''- भक्षक
| |
− | '''राग'''- द्वेष
| |
− | '''रात्रि'''- दिवस
| |
− | '''राजा'''- रंक
| |
− | '''रुचि'''- अरुचि
| |
− | '''रईस'''- ग़रीब
| |
− | '''रुचि'''- अरुचि
| |
− | '''रोजगार'''- बेरोजगार
| |
− | </sort>
| |
− | ===ल===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''लाभ'''- हानि
| |
− | '''लोकतंत्र'''- राजतंत्र
| |
− | '''लिखित'''- मौखिक
| |
− | </sort>
| |
− | ===व===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''व्यवस्था'''- अव्यवस्था
| |
− | '''व्यावहारिक'''- अव्यावहारिक
| |
− | '''विधि'''- निषेध
| |
− | '''विधवा'''- सधवा
| |
− | '''वरदान'''- अभिशाप
| |
− | '''विनम्रता'''- घमंड
| |
− | '''विजय'''- पराजय
| |
− | '''वसंत'''- पतझर
| |
− | '''विरोध'''- समर्थन
| |
− | '''विशुद्ध'''- दूषित
| |
− | '''विषम'''- सम
| |
− | '''विद्वान'''- मूर्ख
| |
− | '''विश्वास'''- अविश्वास
| |
− | '''विकसित'''- अविकसित
| |
− | '''विशिष्ट'''- सामान्य / साधारण
| |
− | '''विश्वनीय'''- अविश्वनीय
| |
− | '''विस्तृत'''- संक्षिप्त
| |
− | '''विकास'''- ह्रास
| |
− | </sort>
| |
− | ===श===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''श्वेत'''- श्याम
| |
− | '''शयन'''- जागरण
| |
− | '''शीत'''- उष्ण
| |
− | '''शुभ'''- अशुभ
| |
− | '''शुष्क'''- आर्द्र
| |
− | '''शोर'''- शांन्ति
| |
− | '''शुक्ल'''- कृष्ण
| |
− | '''शूर'''- कायर
| |
− | </sort>
| |
− | ===श्र===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''श्रम'''- विश्राम
| |
− | '''श्रोता'''- वक्ता
| |
− | </sort>
| |
− | ===ष===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | </sort>
| |
− | ===स===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''स्वतंत्र'''- परतंत्र
| |
− | '''स्वस्थ'''- अस्वस्थ
| |
− | '''स्वीकृत'''- अस्वीकृत
| |
− | '''स्वदेश'''- विदेश
| |
− | '''स्वर्ग'''- नरक
| |
− | '''स्तुति'''- निंदा
| |
− | '''स्वाधीन'''- पराधीन
| |
− | '''स्वत्रंता'''- दासता
| |
− | '''स्वीकार'''- अस्वीकार
| |
− | '''स्थाई'''- अस्थायी
| |
− | '''सजीव'''- निर्जीव
| |
− | '''सुगंध'''- दुर्गन्ध
| |
− | '''संक्षेप'''- विस्तार
| |
− | '''सरस'''- नीरस
| |
− | '''सौभाग्य'''- दुर्भाग्य
| |
− | '''सगुण'''- निर्गुण
| |
− | '''सक्रिय'''- निष्क्रय
| |
− | '''सफल'''- असफल
| |
− | '''सज्जन'''- दुर्जन
| |
− | '''संतोष'''- असंतोष
| |
− | '''सम्मान'''- अनादर
| |
− | '''सुखान्त'''- दुखांत
| |
− | '''सच'''- झूठ
| |
− | '''सुन्दर'''- बदसूरत
| |
− | '''साक्षर'''- निरक्षर
| |
− | '''साधु'''- असाधु
| |
− | '''सुपुत्र'''- कुपुत्र
| |
− | '''सुर'''- असुर
| |
− | '''सुमति'''- कुमति
| |
− | '''सच'''- झूठ
| |
− | '''साकार'''- निराकार
| |
− | '''सुजन'''- दुर्जन
| |
− | '''सम्मान'''- अपमान
| |
− | '''सुर्योदय'''- सूर्यास्त
| |
− | '''सामान्य'''- विशेष
| |
− | '''सरकारी'''- गैरसरकारी
| |
− | '''सुविधा'''- असुविधा
| |
− | '''सस्ता'''- महंगा
| |
− | '''सुंदर'''- कुरूप
| |
− | '''सक्षम'''- अक्षम
| |
− | '''सुबह'''- शाम
| |
− | '''सुरक्षित'''- असुरक्षित
| |
− | '''संभव'''- असंभव
| |
− | '''संतुलन'''- असंतुलन
| |
− | '''सावधानी'''- असावधानी
| |
− | '''सघन'''- विरल
| |
− | '''सहायक'''- बाधक
| |
− | '''सहमत'''- असहमत
| |
− | '''सुख'''- दुख
| |
− | '''सहयोग'''- असहयोग | |
− | '''सहमति'''- असहमति
| |
− | '''समापन'''- उद्घाटन | |
− | '''सर्दी'''- गर्मी
| |
− | '''समाजवाद'''- पूँजीवाद
| |
− | '''संतुलित'''- असंतुलित
| |
− | </sort>
| |
− | ===ह===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''हर्ष'''- शोक
| |
− | '''हित'''- अहित
| |
− | '''हिंसा'''- अहिंसा
| |
− | '''हार'''- जीत
| |
− | '''हानि'''- लाभ | |
− | </sort>
| |
− | ===क्ष===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''क्षणिक'''- शाश्वत
| |
− | </sort>
| |
− | ===त्र===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | </sort>
| |
− | ===ज्ञ===
| |
− | <sort order="asc" class="ul">
| |
− | '''ज्ञान'''- अज्ञान
| |
− | </sort>
| |
| |} | | |} |
| + | </center> |
| | | |
− | {{लेख प्रगति | + | {{विलोम शब्द}} |
− | |आधार= | + | |
− | |प्रारम्भिक=प्रारम्भिक1 | + | {{लेख प्रगति|आधार=|प्रारम्भिक=प्रारम्भिक2|माध्यमिक=|पूर्णता=|शोध=}} |
− | |माध्यमिक= | |
− | |पूर्णता= | |
− | |शोध= | |
− | }} | |
| ==टीका टिप्पणी और संदर्भ== | | ==टीका टिप्पणी और संदर्भ== |
| <references/> | | <references/> |
− | | + | ==संबंधित लेख== |
− | [[Category:व्याकरण]] | + | {{व्याकरण}}{{हिन्दी भाषा}} |
− | [[Category:हिन्दी भाषा]] | + | [[Category:व्याकरण]][[Category:हिन्दी भाषा]][[Category:भाषा कोश]][[Category:साहित्य कोश]] |
| __INDEX__ | | __INDEX__ |
| __NOTOC__ | | __NOTOC__ |
| + | __NOEDITSECTION__ |